Hoe voelt het om in Nederland het nieuwe jaar binnen te gaan, terwijl de lucht ruikt naar kruit en overal lichtflitsen te zien zijn? Veel mensen noemen dit moment Oud en Nieuw. Het is een mix van lawaai, gezelligheid en korte stiltes. Sommigen staan buiten in dikke jassen, anderen kijken binnen naar een tv-programma of spelen een bordspel. Maar iedereen beseft dat er iets nieuws begint.
Oudjaarsdag in Nederland heet officieel geen feestdag, maar hij voelt wel feestelijk. In de ochtend zijn straten soms leeg. Winkels maken zich klaar om vroeg te sluiten. Mensen kopen nog snel hun laatste vuurwerk of halen meel, suiker en gist voor snacks. Er hangt soms een melancholische stemming. Iemand zegt, “Wat ging dit jaar toch snel,” en iemand anders knikt. Later, in de middag, wordt alles drukker. Je ziet buren die druk praten over hun plannen. Ik heb zelf wel eens getwijfeld: blijf ik thuis, of ga ik toch naar buiten om de sfeer te proeven? Vaak doe ik beide, half twijfelend.
Zodra de avond dichterbij komt, ruik je oliebollen. Dat zijn deegbollen uit de frituur, vaak met rozijnen of krenten. Ze krijgen een laagje poedersuiker en zijn behoorlijk machtig. Veel mensen kopen ze bij kraampjes. Anderen bakken ze zelf. Dat lijkt simpel, maar je moet wel letten op de temperatuur van de olie. Ik ging een keer te snel en mijn oliebollen werden een beetje verbrand aan de buitenkant. Toch proefde ik er de sfeer in. Wil je ze maken? Pak bloem, gist, lauwe melk, een snufje zout en eventueel rozijnen. Laat het deeg rijzen. Schep bollen en frituur ze. Bestrooi ze daarna met suiker. Klaar. Ze zijn niet zo luchtig als donuts, maar wel typisch Nederlands en horen echt bij Oud en Nieuw.
Bijna iedereen denkt aan vuurwerk als ze over Nederlandse jaarwisselingen horen. Rond middernacht lijkt het alsof elk huis een eigen show begint. Veel mensen kopen zelf vuurpijlen, rotjes en andere dingen die de lucht verlichten. Dat kan heftig zijn. De overheid probeert regels te stellen. Je mag het pas aansteken op bepaalde tijden. Maar om klokslag twaalf uur barst het overal los. Dan hoor je harde knallen en zie je felle kleuren in de lucht. Sommige mensen dragen veiligheidsbrillen, want het kan gevaarlijk zijn als je dichtbij staat. De gedachte erachter is dat je met al dat geknal het kwade verdrijft en het nieuwe jaar luid verwelkomt. Ik vind het soms wat te druk, maar het hoort erbij.
Op het platteland zie je daarnaast carbidschieten. Dat klinkt misschien gek. Mensen nemen een melkbus, stoppen er carbid in en voegen een beetje water toe. De dampen in de bus ontploffen en geven een enorme knal. Dit gebruik heeft oude wortels. Het is bedoeld om boze geesten weg te jagen. Tegenwoordig is het ook gewoon voor de lol. Je moet er wel ervaring mee hebben, want het gaat hard en kan gevaarlijk zijn. In sommige dorpen is dit de echte manier om Oud en Nieuw te vieren. Ze zetten rijen melkbussen neer. Iedereen kijkt wie de grootste knal maakt. Ik stond er ooit naar te kijken en voelde de druk van die klap tot in mijn buik.
Vlak voor middernacht is er vaak een moment van samenzijn. Mensen zitten binnen met een glas champagne of kinderbubbels. Er wordt geteld: “Nog tien, nog negen, nog acht…” Op televisie draait dan vaak de Oudejaarsconference, een cabaretshow die het afgelopen jaar samenvat. De grapjes zijn soms scherp, soms flauw. Maar veel families kijken er samen naar. Het voelt als een ritueel. Iemand roept, “We zijn er bijna!” en de rest telt vol enthousiasme mee tot nul. Dan klinken er omhelzingen en kussen, en roept iedereen “Gelukkig Nieuwjaar!” Op dat moment rennen sommigen naar buiten om hun grootste vuurpijlen af te steken. Anderen houden het bij sterretjes of kijken toe achter het raam.
De volgende dag, 1 januari, gaan sommigen naar het strand voor de Nieuwjaarsduik. Ze dragen oranje mutsen en rennen in de ijskoude golven van de Noordzee. Dit gebeurt vooral in Scheveningen. Het water is bitter koud. Ik dacht ooit, “Ik probeer het.” Maar toen ik mijn tenen in dat water stak, ben ik toch snel teruggegaan. Deelnemers vinden het een fris begin van het jaar, alsof je het oude van je afspoelt. Kijkers staan dik ingepakt met warme dranken en roepen “Brrr!” van de kant. Het is meer symboliek dan een lang zwemavontuur. Maar het levert wel verhalen op die je later kunt delen.
Na al dat feestgedruis volgen vaak rustige uren. De straten liggen vol afgebrande vuurwerkresten. Mensen slapen uit of ruimen de rommel op. Er is tijd om te bedenken hoe het oude jaar is verlopen. Soms is er ook een treurig besef dat sommige vrienden of familie er niet meer bij zijn. Dat is niet altijd makkelijk. Maar het hoort bij de overgang naar een nieuwe fase. Je pakt misschien een oliebol en denkt aan hen.
Een enkeling gaat op nieuwjaarsdag bij familie op bezoek. Er worden kopjes koffie geschonken en hier en daar oliebollen weer opgewarmd. Anderen luieren gewoon thuis. De televisie staat zacht, terwijl men nageniet van de rust na alle knallen. Een ontspannen begin voor het nieuwe jaar.
De Nederlandse Oud en Nieuw-rituelen laten zien dat een viering tegelijk luid en doordacht kan zijn. Er is plaats voor geknal en lichtshows. Maar er is ook ruimte voor een moment van bezinning, een kort gesprek over wat achter ons ligt. Als je de taal leert, kan deze avond een kans zijn om nieuwe woorden te horen. Vuurwerktermen, grappige uitspraken, en dat simpele “Gelukkig Nieuwjaar!” Je kunt meteen oefenen door vrienden en buren te begroeten.
Zin om het zelf mee te maken? Proef oliebollen. Kijk naar de Oudejaarsconference. Of neem de sprong in het Noordzeewater, als je durft. Zo leer je niet alleen nieuwe woorden, maar ook een stukje volksgeest. Een jaarwisseling in Nederland is meer dan vuurwerk alleen. Het is samen lachen om onhandige oliebollen, het delen van een knal in de straat en die wens: dat het komende jaar beter wordt dan het vorige.